Van’da 2 yıldır kaldırılamayan enkaz - (1)

VAN - 23 Ekim 2011'de saat 13.41'de merkez üssü Van'ın 17 kilometre uzaklığındaki Tabanlı köyü olan, 25 saniye süren 7.2 ÅŸiddetindeki depremin 2'nci yıldönümü geride kalırken, depremin Van'da bıraktığı acı izler hala tazeliÄŸini koruyor. 1999 Marmara depreminden sonra en büyük deprem olma özelliÄŸi taşıyan ve 37 atom bombasına eÅŸ deÄŸer tutulan Van depreminde resmi verilere göre, 644 yurttaÅŸ yaÅŸamını yitirirken, yüzlerce bina yıkıldı.

Van-ErciÅŸ karayolu üzerinde üç ayrı noktada çökme meydana gelirken, çökme nedeniyle karayolu ulaşımı belli bir süre saÄŸlanamadı. Van merkezde, doÄŸalgaz boru hattında meydana gelen sızma nedeniyle doÄŸalgaz akımı kesildi. Bazı mahallelerde boru hatlarında meydana gelen patlama nedeniyle, ÅŸehrin bazı kesimlerine su verilemedi. 7.2 ÅŸiddetindeki depremin ardından artçı depremler de Vanlıların yaÅŸadığı ÅŸokun etkisini arttırdı. Kentte bulunan çok sayıda yapının yıkılması sonucu yüzlerce kiÅŸi enkaz altında kalarak yaÅŸamını yitirdi. Depremin ilk saatlerinde arama-kurtarma ekiplerinin yetersizliÄŸi nedeniyle yurttaÅŸlar el birliÄŸiyle enkazlardan onlarca yaralıyı çıkardı. GözyaÅŸlarının acıyla karıştığı kentte, feryatlar ise yaÅŸanan acı tabloyu gözler önüne seriyordu. Depremin doÄŸa olayı olduÄŸunu, Van'da yaÅŸanan depremin ise devlet ve hükümet tarafından felakete dönüÅŸtürüldüÄŸünü dile getiren Türk Mühendis ve Mimar Odaları BirliÄŸi (TMMOB) Van Ä°l Koordinasyon Kurulu Sekreteri Åžemsettin Bakır, 1999 yılında on binlerce insanın yaÅŸamını yitirdiÄŸi Marmara depreminden halen ders çıkarılmadığını söyledi.

ErciÅŸ yerle bir oldu

Depremden en çok etkilenen ve neredeyse ilçenin tamamen yerle bir olduÄŸu ErciÅŸ'te ise deprem üzerinden geçen ilk 24 saate raÄŸmen tek bir arama-kurtarma ekibi dahi gönderilmedi. BaÅŸta ilçe merkezi ve ilçeye baÄŸlı köyler olmak üzere yüzlerce yurttaÅŸ geç gelen acil yardım sonucu yaÅŸamını yitirdi. Feryatların yükseldiÄŸi ilçede Pazar günü olması nedeniyle kafe ve kahvehanelerde zaman geçiren çok sayıda yurttaÅŸ yıkılan binaların altında kalarak can verdi.

Köyler kaderine terk edildi

ErciÅŸ'e baÄŸlı köylerde yaÅŸayan yurttaÅŸlar ise depremin üzerinden geçen 2 gün boyunca herhangi bir destek görmeyerek adeta kendi kaderine terk edildi. Köylerde yerle bir olan kerpiç evlerin altında çok sayıda yurttaÅŸ yaÅŸamını yitirdi. Depremin kış aylarına denk gelmesi nedeniyle dondurucu soÄŸukların yaÅŸandığı Van ve ErciÅŸ'te, tüm çaÄŸrılara raÄŸmen kent "afet bölgesi" olarak ilan edilmedi. Kentin afet kapsamına alınmasına gerek olmadığını belirten hükümet yetkililerine tepkiler çığ gibi büyüdü. Hayatın durduÄŸu kentte Türkiye ve bölge genelinde seferberlik çaÄŸrısı yapıldı. BaÅŸta Diyarbakır, Batman, Mardin olmak üzere pek çok kentte yüzlerce TIR yardım bölgeye afetzedelere gönderildi. Gelen yardımlar ile birlikte depremin acısıyla yaÅŸama tutunan depremzedeler, bir yandan enkaz altından cansız bedenleri çıkarırken, diÄŸer taraftan soÄŸuklarla mücadele etmeye çalıştı. 

Yetkililerin 'Evlerinize dönün' çaÄŸrısı ölüm getirdi 

YaÅŸanan ilk depremde evleri hasar gören yurttaÅŸlar kendilerine uzatılacak yardım elini beklerken hasar tespit çalışması dahi yaptırmayan dönemin Van Valisi Minür KaraloÄŸlu baÅŸta olmak üzere yetkili kurum amirleri tarafından, "Tehlike geçti evlerinize dönün" çaÄŸrıları yapıldı. Çaresizce hasarlı evlerine dönen yurttaÅŸlar 23 Ekim'deki depremin üzerinde 16 gün geçtikten sonra 9 Kasım'da saatler 21.23'ü gösterdiÄŸinde merkez üssü Van'a 16 kilometre uzaklıkta olan Edremit ilçesinde 5.6'lık ikinci bir depremle sarsıldı. ÇaÄŸrı üzerine hasarlı yapılara dönen yurttaÅŸlar ikinci depreme de bulundukları yapıların içerisinde hazırlıksız yakalandı. Resmi verilere göre, depremin etkisiyle 2'si otel olmak üzere 25 bina, mahallelerde de birçok ev yıkıldı. Buralarda onlarca yurttaÅŸ enkaz altında kalarak can verdi. 

Çareyi göçte bulanlar 

YaÅŸanan ilk depremin hemen akabinde 9 Kasım'da meydana gelen 5.6 ÅŸiddetindeki deprem baÅŸta Van ve merkez köyleri ile ErciÅŸ ilçesi olmak üzere kent geneline ikinci darbeyi vurdu. Resmi verilere göre, yaÅŸanan her iki depremde 644 yurttaÅŸ yaÅŸamını yitirdi, 4 bin 152 yurttaÅŸ yaralandı ve 2 bin 262 yapı ise enkaza dönüÅŸtü. Bunların başında gelen Bayram ve Aslan otelleri ile büyük yapıların enkazı altında kalan onlarca yurttaÅŸ can verdi. Ancak, resmi kayıtların dışında ölü ve yaralı sayısının gösterilenin iki katı olduÄŸu, 40 bin yapının ise depremden etkilendiÄŸinin ifade edilen depremde, devlet kurumlarının müdahale noktasında yetersizliÄŸi ve yüz binlerce insanın dışarıda dondurucu soÄŸuklara karşı çadır bile bulamadığı Van'da, yaÅŸanan deprem adeta insanlık dramına dönüÅŸtü. Yetersizliklere çare olarak yüz binlerce yurttaÅŸ aileleriyle birlikte bölge illerine ve metropollere göç etmek zorunda kaldı. Göç etmek zorunda kalan yurttaÅŸların Van'dan çıkışıyla beraber insansızlaÅŸan kent merkezi adeta "hayalet ÅŸehre" dönüÅŸtü. Ä°lgisizlikten dolayı kentten ayrılan depremzedeler, gittikleri yerlerde de sahipsiz bırakıldıklarından çaresiz kaldı. Çareyi memleketlerine geri dönmekte bulan depremzedeler kısa zaman içerisinde tekrar dönmeye baÅŸladı. Memleketlerine geri dönen depremzedeler kendi imkanlarıyla yaptıkları derme çatma barakalar ile hasarlı evlerine tekrar yerleÅŸerek zor koÅŸullarda yaÅŸam mücadelesi vermeye baÅŸladı. 

Çadır isteyenlere cevap gaz ve tazyikli su oldu

Öte yandan mevcut sorunlara çözüm getirme noktasında yetersiz kalan AFAD ve Van ValiliÄŸi Van'ın dondurucu soÄŸuÄŸunda depremzedelere "yazlık çadır" bile vermeyi çok gördü. Yazlık bir çadır almak için her seferinde AFAD'ın kapısına dayanan depremzedeleri, polisler valiliÄŸin talimatıyla gaz bombası ve tazyikli suyla müdahale ederek darp etti. Son yılların en dondurucu soÄŸuÄŸunun deprem döneminde yaÅŸandığı belirtilen Van'da depremzedelerin kimi yol kenarında kimi de enkaza dönen evinin yanından ayrılmamak için bahçesinde sadece ellerine geçen battaniyeler ile geçirdi. Dondurucu soÄŸukta yazlık çadırın bile bulunamadığı Van'da yazlık çadır almayı baÅŸaranlar ise soÄŸuktan korunabilmek için çadırların içerisine soba kurdu. Çadır içlerine kurulan sobalar ise kısmen soÄŸuÄŸu kesse de beraberinde ölümleri de getirdi. Hem çadır kentlerde hem de mahallerde kurulan çadırlardaki sobalardan dolayı 200'ü aÅŸkın çadır yandı. Yanan çadırlara müdahale gecikilince, çadırlar depremzedeler için birer ölüm makinesi oldu. Yanan çadırların içerisinde 11 çocuk yaÅŸamını yitirirken çok sayıda depremzede de yaralandı. 

Konteynerler de çözüm olmadı

Depremin üzerinden 5-6 ay geçtikten sonra 2012'nin Nisan ayında Van ve ErciÅŸ baÅŸta olmak üzere 32 noktada konteyner kentler kuruldu. Yazın sıcak, kışın ise soÄŸuk olan konteynerde de durum farklı olmadı. Yardım kuruluÅŸları ve hayırsever yurttaÅŸlar, Van'a destek için adeta seferber olurken asıl yardım beklenen yetkili merciler ise depremin vurduÄŸu Van'da etkili olan soÄŸuk hava ve kar yağışına raÄŸmen adeta Van'da sorun yokmuÅŸ gibi açıklamalarda bulunarak durumu geçiÅŸtirdi. Tüm eksikliklerin yanında yaÅŸanan depremlerde Van merkez ve ErciÅŸ'te özel hastaneler de dahil büyük oranda hasar gördüklerinden, hastaları bile yaÅŸanan yıkıcı depremin verdiÄŸi hasarlar nedeniyle kabul etmedi. 

'Devlet ve AKP depremi afete çevirdi'

Depremle beraber oluÅŸan sorunların hala çözülmediÄŸinin altını çizen TMMOB Van Ä°l Koordinasyon Kurulu Sekreteri Åžemsettin Bakır, depremin doÄŸa olayı olduÄŸunu, ancak devlet ve hükümetin Van'da bunu felakete dönüÅŸtürdüÄŸünü vurguladı. Depremde ilk hasar gören yapıların kamu kurum ve kuruluÅŸları olduÄŸunu belirten Bakır, bunun da Türkiye'nin depreme ne kadar hazırlıklı olup olmadığını gözler önüne serdiÄŸini ifade etti. Van depreminin ardından, belli çevreler hariç, tek yürek olma durumunun yaÅŸandığını belirten Bakır, duyarlı insanların ellerinden gelen yardımları yapmak için bir çaba içerisine girdiÄŸini kaydetti. Resmi verilere göre, Van'a gönderilmek üzere duyarlı kesimler tarafından tonlarca gıda ve giysi ile 3 milyar 600 milyon TL'nin de gönderildiÄŸini belirten Bakır, "Bu paranın nereye harcandığı konusunda tereddütler var. Dağıtılan eÅŸyaların üzerinde fazla durmanın bir anlamı yok. Ama gelen o kadar paraya ne olduÄŸu hakkında net bir bilgi yok. Bu paraların nereye gitti kimse bilmiyor" diye konuÅŸtu.

'TOKÄ°'ler afetzedelere maliyetinin 2 kat üstünde satıldı'

Deprem döneminde TMMOB Van Ä°KK Sekreteri olduÄŸunu ve TMMOB Diyarbakır Ä°KK ile ortak bir çalışma yaptıklarını aktaran Bakır, depremin çıkış aÅŸamasına iliÅŸkin yapılan araÅŸtırmada yapıların büyük bir çoÄŸunluÄŸunda mühendislik hizmetinin olmaması, denetim yapılmaması ve kullanılan malzemenin yetersiz olmasından kaynaklı olduÄŸunu dile getirdi. Van'da yaklaşık olarak 40 bin civarında konutun depremden etkilendiÄŸini buna raÄŸmen sadece yaklaşık 17 bin konutun yapıldığını söyleyen Bakır, "Yapılan TOKÄ° konutları 2012 AÄŸustos ayında bitirilerek depremzedelere verilme sözü verildi. Ancak, depremin ve verilen sözlerin üzerinden 2 yıl geçmesine raÄŸmen halen depremzedelerin konut sorunları çözülmüÅŸ deÄŸil ve yapılan TOKÄ° konutlarının da eksiklikleri bitirilmedi. Yapılan TOKÄ° konutları Vanlı afetzedelere maliyetlerinin çok üzerinde satıldı. Bir konutun maliyeti 49 bin TL iken bu yapılan 98 metrekarelik TOKÄ° konutları depremzedelere 75 bin TL'den satıldı. Evsiz kalan depremzedelerin bir kısmı çaresizce bu konutlara yerleÅŸmek zorunda kaldı" diye belirtti. 

'TOKÄ°'ler seçim odaklı stratejik yerlere yapıldı'

Deprem sonrasında yapılması gereken ve devlet tarafından vaat edilen birçok ÅŸeyin yapılmadığını vurgulayan Bakır, "Depremde en büyük zararı Van esnafı gördü. Esnafların iÅŸyerleri aylarca kapalı kaldı. AKP esnaflara gereken desteÄŸi sunma sözü verdi. Ancak ertelenen SSK primlerinin bir yıl sonra toplu olarak istenmesi ve verilen kredi sözlerinin yerine getirilmemesinden dolayı esnafların büyük bir bölümü iflas etti. Yapılan TOKÄ° konutlarında iÅŸçi olarak Vanlı ve bölgenin insanları çalıştırılmadı. TOKÄ° için inÅŸaat malzemesinin tamamına yakını batı illerinden getirildi. SoÄŸuk kış koÅŸullarında dışarıda ve yazlık çadırlarda kalan depremzedeler için konteyner getirilmedi. Van'ın 3 merkezinde yapılan TOKÄ° siteleri de siyasi amaçlı noktalara yapıldı. Bu ÅŸekilde kentin nüfus ve oy oranını bölmek için stratejik yerlere TOKÄ° siteler yaptı. Aslında TOKÄ° sitelerinin yapıldığı yerler Van'ın demografik yapısına aykırı olan yerler ve bu seçimlerde oy dağılımıyla oynamak için seçildi" dedi.

'Kış mevsimi dışarıda geçirildikten sonra konteyner getirildi'

Kış ayında yaÅŸanan depremlerde kış bitene kadar depremzedelerin kendi hallerine bırakıldığını, kışın ardından konteyner kentlerin kurulmaya baÅŸlandığını söyleyen Bakır, "Konteyner kentlerin kurulmamasından dolayı yüz binlerce insan baÅŸka illere göç etme zorunda kaldı" dedi. Birinci depremin hemen ardından valilik baÅŸta olmak üzere gerekli inceleme yapılmadan evlere geri dönüÅŸ çaÄŸrısının yapıldığını hatırlatan Bakır, bu çaÄŸrıyı STÖ olarak kendilerinden yapılmasının istendiÄŸi, ancak bunu kabul etmediklerini dile getirdi. Bu çaÄŸrıya kanarak evlerine dönen çok sayıda yurttaşın ikinci depremin ardından yıkılan yapıların altında kalarak can verdiÄŸini söyleyen Bakır, "Uzun bir süre köylere gidilmedi. Köyler adeta kaderlerine terk edildi. Bu köylerin ekmek ihtiyaçları bile karşılanmadı. Daha sonra bu köylere ulaşıldı ve az da olsa yardımlar yapılmaya baÅŸlandı" dedi.

YARIN: Depremzedelerin durumu, depremin yakın tanığı gazeteci ve saÄŸlıkçılar…